Prof.Dr. Recep CİCİ
GİRİŞ
→ İlimsiz din olmaz, belki dinsiz ilim olur ama eksik olur, kâmil olmaz.
→ İlk emir: “Oku” [Alâk suresi, ilk ayetler]
Son uyarı: “Yeniden cahiliye adetlerine dönmedikçe bir daha şeytan buraya/Mekke’ye giremeyecektir ” [Veda hutbesi].
→ Din, Yesrib’i Medine yaptı.
Medine – dinin hükümran olduğu, yaşandığı yer,
– medeniyet şehri/kenti,
– hak, alacak ve borçların adalet ve hakkaniyete göre tevzi edildiği mekândır.
→ Dünyayı Medine’leştirmek/Cennetin yolu Medine’den geçer.
–imanlı her gönül Medine’dir
–imanlı insanların oturduğu her şehir Medine’dir,
–imanlı insanların oluşturduğu her ülke Medine’dir.
— Dinin kaynağı ilahi / vahiy, muhatabı ise insandır. İnsan kendini yani atasını/Adem’i keşfetmelidir.
– kalem ile yazmanın ve
— bilmediğinin öğretildiği belirtilmiştir.
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
اِقْرَاْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِى خَلَقَ – خَلَقَ اْلاِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ – اِقْرَاْ وَرَبُّكَ اْلاَكْرَمُ – اَلَّذِى عَلَّمَ بِالْقَلَمِ – عَلَّمَ اْلاِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ – كَلاَّ اِنَّ اْلاِنْسَانَ لَيَطْغَى – اَنْ رَاَهُ اسْتَغْنَى
— Meşhur Yunus Emre’miz de bu gerçeği ne güzel dile getirir:
“İlim ilim bilmektir
İlim kendin bilmektir
Sen kendini bilmezsen
Bu nice okumaktır”.
— Bu anlamda şöyle bir kelâm-ı kibâr da vardır: Kendini bilen Allah’ı bilir.
— Din/İslâm, insanın – gönlünü iman / tevhid ile,
– dünyasını – ibadetle ve emir ve yasaklarla şekillendirmeyi hedefler.
— Kur’an’a göre imanın yalnız bir gönül işi olmadığı, onunla beraber şekillenmesi istenen bir
— İbadetler – kul ile Allah arasında kalan
– ferdin yaratanına karşı duyduğu – saygı
– itaat ve
– ta’zimi simgeleyen birer davranış gibi görünse de,
– kişilik eğitiminin
– insan ilişkilerinin ve
–toplumsal yapının iyileştirmesini sağlayan bir fonksiyona sahiptir.
İBADETİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ
İbadet sözlükte; itaat etmek, boyun eğmek, saygı sunmak, tevazu göstermek,
Istılahta ise, a) Varlıkların kulluk ve iaatle, ilah tanıyarak Allah’a boyun eğmeleri veya
İbadet kelimesi Kur’an’da çoğunlukla üç manada kullanılır.
Kur’an’da dua, tesbih, nusuk, zikir, inâbe ve kurbet kelimeleri de ibadet karşılığı için kullanılır(Akyüz, I, 5)
Kur’an’da “abd” kelimesi kök ve türevleriyle — 275 defa – 251 âyette ve 57 surede geçmektedir. Bu surelerin 43’ü Mekkî, 14’ü Medenî’dir.
Bunların ibadetleri “ibadet bi’t-teshîr” kabilindendir. Çünkü onların ibadetlerinde seçme yoktur (Akyüz, II, 6-7).
“Hiçbir şey yoktur ki O’nu hamd ile tesbih etmesin. (Her şey O’nu hamd ile tesbih eder, fakat siz onların tesbihlerini anlıyamazsınız….)”
—Genel olarak yeryüzünde varlık üç grubta toplanır —– Canlılar, – Cansızlar, – Bitkiler.
Müslümanın ibadeti (özellik namazı) bütün bunların ibadetlerini toplayıp temsil eder. Yani = İnsanın ibadeti adeta kainatın ibadet modelidir.
Namazda – Kıyam, dağlar gibi ayakta dikilmeyi
– Rüku, sair canlılar gibi eğilmiş bulunmayı
– Secde, bitkiler gibi yere kapanıp kalmayı ifade eder. Bunları çoğaltmak mümkündür.
İnsanın ibadeti “ibadet bi’l-ihtiyar” adım alır. (Akyüz, I, 7-8)
— İnsanın ibadetini geniş ve dar manada olmak üzere ikiye ayrılır.
Bu ibadetlerde şekil hakim olduğu için “ibadet-i mersûme” de denir. Demekki İslâm’da ibadet sadece şekil ve suretler, gösterişten oluşmuyor. İslam müslümanın kalbinde yer edip işlerini yönlendiren bir inanç, onu yönetip hayatına hakim olan bir sistemdir.
İslâm; ibadetlerin alanını sadece dört rükune hasretmeyip onları da içine alacak şekilde geniş tutmuştur. Buna göre; ilahi rızaya uygun veya başka bir deyişle Allah’ın rızasını kazandıracak her hareket, davranış, duyuş ve düşünce ibadettir. Cürcani’ye göre “Mükellefin Rabbı’na tazim olsun diye nefsinin istediğine aykırı hareket etmek”tir.
Allah’ın emir ve yasaklarını gözeterek; — Konuşmak, ticaret yapmak, yoldaki bir taşı kenara atıvermek, birisine iyi söz söylemek, bir hayvanı doyurmak veya ona su vermek, insanın derdine derman olmak, selam vermek, tebessüm etmek birer ibadettir. Böylece bütün hayat ibadete dönüşüyor.
* Kim itikafta iken kardeşinin ihtiyacını giderirse iki umre sevabı alır. Bu ibadeti terk değil daha önemli olan diğerine geçiştir (ibadetten ibadete geçiş).
* Güzel söz sadakadır.
İbadet Allah’ın hakkıdır ve O’ndan başkası ibadet edilmeye layık değildir (Fatiha, 1/4). O’ndan başkasına tapınmak küfür ve şirktir.
Allah dışındaki mabudlar; (Yani tağut adı ……..) (Nahl, 16/36; Zümer, 39/17)
Kur’an’da Tağut, Allah’a karşı haddi aşan ve zülmeden her türlü üstünlük, otoride veyahut her türlü başkanlık, liderlik ve kumandanlık manasına gelir. (Mevdûdî, Dört…., s.25). Taberi’ye göre: Mabud kim ve sebep ne olursa olsun, Allah’a karşı her isyan eden ve O’ndan başkasına tapan’dır. (Akyüz, I, 17-18)
III. İBADETİN TEMEL ÖZELLİKLERİ
İbadet Allah’ın Hakkıdır. Yüce Allah inançta ortak (şerik) kabul etmediği gibi, ibadette de ortak kabul etmez. Bu, tevhidin de aslıdır. Müşriklerle mücadele bu esasa dayanır.
Fatiha’da ilân ediyoruz:
İbadetler – Allah için
– Cennet, Cehenem (Cennet dedikleri…)
– Dünya için yapılır.
Bu yüzden Fatiha okumak farz-vacip deniyor.
* Şükreden kul olmayayım mı?
* Ehl-i dünya dünyada / Ehl-i ukba ukbada
Her biri bir sevdada / Bana Allah’ım gerek
İbadet yalnızca Allah’a ve meşru şekilde yapılmalıdır.
Bu da iki şekilde gerçekleşir:
— İcabet hayattır (hayat vardır)
— Kayıtlarla mesajlar verilmiştir.
Bu yüzden maddi müeyyide kalmamış. Münafıklık söz konu olur.
Riya ve kibir yok.
Müslüman Hindu’nun ilk kurbanı “inek” olmalıdır (Mevdudi).
— Vahyidir, sebepler verilir illetler değil — namaz için vakit
— oruç için Ramazan
Kesin illet belli olmadığı için Şari’in emri üzere yapılır. Namaz kılıyor, ama fahşa ve münker de var.
Azaltma-çoğaltma yapılamaz.
Bilgi kaynakları – Haber-i sadık- Vahiy= Kur’an ve Sünnet
– Akıl
– Havass-ı hamse (duyu organları)
»» Kuran-ı doğru okumak nasıl olur? ALİ BULAÇ (“Fatiha’yı Doğru Okumak”) dır.
Resulullah’ın ibadetlerle ilgili tutum ve uygulaması yeterlidir. O her konuda olduğu gibi bu konuda da en güzel örnektir.
O, hangi ibadetin nasıl yapılacağını ayrıntılarına kadar açıklamış ve yorumlamıştır.
— Resulullah’ın bu konudaki otoritesi göz ardı edilerek örf-adetle, gelenekle ibadeti şekillendirmek sapmadır. İşte bid’at ve hurafeler başlar…. Zaten din, iyi örfüalır. Bu tavır, iyi niyetle de olsa yasaktır.
Sapmalar nasıl başlar: – Aşırılıklarla – 3. Sahabe örneği – Dünyayı terk
– ilavelerle – türbe namazı
– örneğe uyulmamakla – teravihler…hiç kılınmazsa mesul olmaz.
– hisleri akıl–vahyin önüne geçirmekle…Hz. Ömer örneği…
*Hac için “Peygamberin takvası az imiş…”
*Oruçta İdris Nebi’yi geçmek…”
— Arzulanan insan (mü’min) ancak böyle olur.
İbadetlerde devamlılık esastır. Kazanılanları kaybetmemek. Bazı işler zamanla sınırlı olabilir. Kulluk böyle değil. O, devamlı ve hayatla sınırlıdır.
Hadis: “Amellerin Allah’a en sevimli olanı az da olsa devamlı yapılanıdır”.
Demekki, ibadetleri mevsimlik elbise gibi görmemek gerek. (Cuma gecesi, Bayram gecesi, Üç aylar, Ramazan). Devamlılığı Hac’tan sonra bırakalım anlayışı. Başarmanın yolu, azim ve duadır. Nitekim Yüce Allah Şöyle buyurur: “Rabbena latüziğ kulûbena…:Rabbimiz bizi hidayete erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme. Bize katından bir rahmet bahşet. Şüphesiz sen çok bahşdensin” (Al-i İmran, 3/8).
— Kazananları kaybetmeme cehdi gerekir.
İslâm’ı bölmemek, ibadetleri bölmemek gerekir, zira bir bütünüdür. İbadetlerin bölünmezliği ilkesi önemlidir. Namazıyla, orucuyla, zekâtıyla, haccıyla, emir ve yasaklarıyla dar ve geniş manada ibadetiyle bir bütündür. Belli ibadetleri kabul etmek, diğerlerini yapmamak veya hafife almak yanlıştır. Artırma, eksiltme yapılamaz……
Son derece namaz, oruç düşkünlüğü var ama zekat ve hac yok denecek kadar az. Oysa İslâm bir bütündür. 6236’ ayetin hepsinin muhatabıyız. Bütün kareleri doldurmak gerekir.
— 7 yaşımdan beri oruç tutarım ama bir defa alnımı secdeye koymadım.
Şimdi yanlış olan genel anlayış şudur: — İslâm = İbadet
— İbadet = Namaz + Oruç + Tesbih vs…..
İbadetler hedeflere götürücü nitelikte olmalıdır. Bu sonuç gerçekleşmiyorsa yapılan işte (ibadette) bir ya da bir çok eksiklik var demektir. Bu da “Müslümanın işini sağlam ve kaliteli (güzel) yapması gerekir” ilkesine ters düşmektedir. Ayrıca ; —Namaz camide,
—Oruç-Ramazanda; zamanı-ramazan kılmak
—Hac-Mekkede kalmamalı; Kabe toprağı kılmak.
İbadet tek başına amaç değil, daha üst gayeler için araçtır.
— Takva – Oruç (………….), Namaz – Güzel ahlak.
Günde 40 defa Fatihayı niçin diyoruz? Namazda değil sadece bütün hayatta olmalı.
— Hanefilere göre -vacip
Cumhura göre -farz
İnsan sonuçta yapısında bulunan ibadet etme fıtratını/olgusunu değişik şekillerde ortaya koyar;
Yani kimi – kula
Kafiri – mü’mini, fasıkı – abidi, iyisi – kötüsü, maddecisi – ruhçusu ile bütünü insanlar mutlaka ibadet etmektedirler. İşte İslâm’ın gayesi, insanı bütün batıl inanç ve kulluklardan kurtarmak onun Allah’a bağlanmasını, O’nu tanımasını, yalnızca O’na ibadet etmesini sağlamak suretiyle onu gerçek hürriyete kavuşturmaktır.
Dolayısıyla insanlara ibadetleri yapma fırsatı verilmeli. Yaratıcı olarak Allah’ın bir hakkı, yaratılan olarak bir fıtrat işi olan ibadet yaşamın bütün safhalarında dikkate alınmalı, insanlara bu fırsat ve imkân verilmelidir. Bu aynı zamanda din ve inanç özgürlüğünün Anayasada da yer alan tabii sonucudur.
Bir amir, bir memur, bir işçi vs. en az farz olan ibadetleri yapabilmelidir. Günümüzde bu husus sadece göz yummakla sağlanabiliyor. Nice yerlerde insan sağlığını tehdit eden sigara için mekanlar tahsis edilirken, ibadet için hala böyle imkan söz konusu değildir.
İradîlik: İnsanın fiil ve hareketlerini anlamlı kılan şuurlu bir iradenin eseri oluşlarıdır.
— İrade kullanılarak – ibadet etmeyi de – terk etmeyi de – tercih edebilir.
İradilik , ibadetin ihlasla, gönül huzuruyla yapılmasını sağlamaktadır.
— İbadet Allah’a karşı yapılması gereken görev ise müeyyidesi de manevi olmalıdır. İki yüzlülük olur?
Hanefiler, hapis öngörürler…. doğru mu?
Bilinçlilik
İbadet; – Allah’a kulluk (taat-kurbet) bilinçiyle yapılmalıdır
İtaat istitaati gerektirir.
İslâm fıkhında ;
genel yükümlülük şartları: – akıl
– baliğ
– müslüman olmak
– ifaya güç yetirebilmek
İbadetlere göre artı özel şartlar aranır:
–İbadet yükümlülüğünün doğması / vucûb sebebi farklı farklıdır.
Namazda – vaktin girmesi
İbadetlerin şekil boyutunu oluşturan hareketler semboliktir.
Bu durum – akıl dışılık değil, – akıl üstülük olarak kabul edilmelidir. Emir ve yasakların, ibadetlerin amaç ve hikmetleri – zihin / zekâ modlarıyla her zaman algılanamaz.
KURAV
